Girişimcinin El Kitabı
Fikri Mülkiyet Tescil Süreçleri
Daha önce de ifade edildiği gibi Fikri Mülkiyet Hakları, Telif Hakları ve Sınai Haklar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bu hakların sahiplerine gerekli imtiyazları hukuki olarak sağlayabilmesi için yasal süreçlerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu yasal süreçlere genel olarak tescil işlemleri adı verilmektedir.
Telif Hakları, eserin meydana getirilmesiyle kendiliğinden doğmaktadır. Bu bakımdan, Sınai Haklardan farklı olarak korumanın elde edilebilmesi için ayrıca bir tescil işlemine ihtiyaç duyulmamaktadır. Bununla birlikte Telif Hakları başvurusu ile ilgili idari süreçler Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Bu doğrultuda eser sahipleri, “İsteğe Bağlı Kayıt-Tescil İşlemi” aracılığı ile eserlerini kayıt altına alabilmektedir.
Eserler üzerinden gerçekleştirilmekte olan İsteğe Bağlı Kayıt-Tescil İşlemi; eserin kimin tarafından meydana getirildiğini belirlemeye kolaylık sağlamak amacıyla yaptırılması zorunlu olmayan, yaptırılmadığında da hak kaybına neden olmayan ve kişiye herhangi bir hak vermeyen, beyana dayalı bir işlemdir. Bu işlem sonucunda verilen belge, eser sahibinin (eseri meydana getiren kişi ya da kişilerin) kim olduğunun ispat edilmesinde kolaylık sağlamaktadır.
Telif Haklarında koruma, eser sahibi yaşadığı sürece geçerlidir. Bununla birlikte eser sahibinin ölümünden itibaren 70 yıl boyunca da koruma devam etmektedir.
Patent, Faydalı model, Marka ve Tasarım gibi Sınai Haklar, ulusal kurum olarak Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT)⁴ tarafından tescil edilmektedir. Sınai Mülkiyet Haklarının tescil süreçleri hakkında ayrıntılı bilgi aşağıda verilmektedir.
3.1. Patent Tescil Süreci
Patent tescili; sınırlı bir süre ve yer için sahibine üçüncü kişiler tarafından buluşun izinsiz olarak üretilmesini, satılmasını, kullanılmasını veya ithal edilmesini engelleme yetkisini verir. Bir buluşun patent ile korunabilmesi (tescillenebilmesi) için patentlenebilirlik kriterlerini sağlaması gerekmektedir. Bu kriterler; yenilik, buluş basamağı ve sanayiye uygulanabilirliktir (Tablo 13.1).
* Faydalı model başvurularında “buluş basamağı” kriteri dikkate alınmaz.
Patentlenebilirlik kriterlerini sağlamayan buluşların Patent tescili ile korunması mümkün değildir. Bununla birlikte Patent koruması kapsamı dışında kalan diğer başvurular, aşağıdaki gibi gruplandırılabilir. Bu konularda yapılan başvurular için de Patent tescili söz konusu değildir.
3.1.1. Buluş niteliğinde olmadığından patentlenemeyecek konular
- Keşifler, bilimsel teoriler, matematiksel yöntemler. (Bölme işlemi için bir kısa yol metodu buluş değildir. Ancak, bu metoda göre çalışan bir hesap makinesi buluş olarak değerlendirilebilir.)
- Zihni faaliyetler, iş faaliyetleri veya oyunlara ilişkin plan, kural ve yöntemler. (Yeni bir dil öğrenme yöntemi buluş değildir. Ancak, dil öğretmek için yeni bir cihaz buluş olarak değerlendirilebilir.)
- Bilgisayar programları.
- Estetik niteliği bulunan mahsuller, edebiyat ve sanat eserleri ile bilim eserleri.
- Bilginin sunumu.
3.1.2. Buluş niteliğinde olmalarına rağmen patentle korunamayacak buluşlar
- Konusu kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar.
- Mikrobiyolojik işlemler veya bu işlemler sonucu elde edilen ürünler hariç olmak üzere bitki çeşitleri veya hayvan ırkları ile bitki veya hayvan üretimine yönelik biyolojik işlemler.
- İnsan veya hayvan vücuduna uygulanacak teşhis yöntemleri ile cerrahi yöntemler dahil tüm tedavi yöntemleri.
- Oluşumunun ve gelişiminin çeşitli aşamalarında insan bedeni ve bir gen dizisi veya kısmi gen dizisi de dâhil olmak üzere insan bedeninin öğelerinden birinin sadece keşfi.
- İnsan klonlama işlemleri, insan eşey hattının genetik kimliğini değiştirme işlemleri, insan embriyosunun sınai ya da ticari amaçlarla kullanılması, insan ya da hayvanlara önemli bir tıbbi fayda sağlamaksızın hayvanlara acı çektirebilecek genetik kimlik değiştirme işlemleri ve bu işlemler sonucu elde edilen hayvanlar.
Türkiye’de ulusal patent tescili konusunda yetkili kuruluş TÜRKPATENT’tir. Bu kapsamda ulusal patent tescil başvuruları TÜRKPATENT’e yapılmaktadır. Bununla birlikte PCT (Patent Cooperation Treaty - Patent İşbirliği Antlaşması) kapsamında uluslararası patent tescil başvuruları da TÜRKPATENT aracılığı ile yapılabilmektedir.
Bu kısımda uluslararası patent tescil sürecinden ayrı olarak, ulusal patent tescil süreci hakkında bilgi verilecektir. Buna göre ulusal patent tescil süreci kısaca aşağıdaki şekilde (Şekil 13.2) özetlenebilir:
Buluşlar için kullanılan bir başka koruma türü olan Faydalı Model için de benzer bir tescil süreci izlenmektedir. Bununla birlikte Faydalı Model tescil sürecinde inceleme raporu söz konusu değildir. Ayrıca patent için koruma süresi, başvuru tarihinden itibaren 20 yıl iken faydalı modelde bu süre 10 yıldır. Bu süreler uzatılamamaktadır.
3.2. Marka Tescil Süreci
Türkiye’de ulusal marka tescili konusunda yetkili kurum TÜRKPATENT’tir. Bu kapsamda ulusal marka tescil başvuruları TÜRKPATENT’e yapılmaktadır. Marka tescil süreci kısaca aşağıdaki şekilde (Şekil 13.3) özetlenebilir:
Marka koruma süresi, başvuru tarihinden itibaren 10 yıldır ve onar yıllık dönemlerle tescilin yenilenmesi halinde uzatılabilmektedir. Koruma süresinin bitiminden itibaren altı aylık süre içerisinde tescili yenilenmeyen markalar hükümsüz sayılmaktadır.
3.3. Tasarım Tescil Süreci
Bir tasarımın tasarım tescili ile korunabilmesi için yenilik ve ayırt edici nitelik kriterlerini sağlaması gerekmektedir (Tablo 13.2).
Bu iki kriteri sağlamayan tasarımların tasarım tescili ile korunması mümkün değildir. Bununla birlikte tasarım tescil koruması kapsamı dışında kalan diğer başvurular aşağıdaki gibi gruplandırılabilir. Bu konularda yapılan başvurular için tasarım tescili söz konusu değildir:
- Tasarım ve ürün tanımına uygun olmayan tasarımlar.
- Yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olmayan tasarımlar.
- Kamu düzeni veya genel ahlaka aykırı tasarımlar.
- Ürünün teknik fonksiyonunun zorunlu kıldığı görünüm özellikleri olan tasarımlar.
- Tasarımın kullanıldığı veya uygulandığı ürünün, başka bir ürüne mekanik olarak monte edilmesi veya bağlanması için belirli biçim ve boyutlarda üretilmesi zorunlu olan tasarımlar.
- Paris Sözleşmesinin 2 nci mükerrer 6 ncı maddesi kapsamında yer alan hükümranlık alametleri ile bu kapsam dışında kalan ancak kamuyu ilgilendiren; dini, tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş ve ilgili mercilerin tescil izni vermediği tasarımlar.
- İşaretlerin, armaların, nişanların veya adlandırmaların uygunsuz kullanımını içeren tasarımlar.
- Üretim yönetimi, ürünün kullanım amacı, ürünün teknik faydaları ve fonksiyonel özellikleri gibi konuları kapsayan tasarımlar.
Türkiye’de ulusal tasarım tescili konusunda yetkili kurum TÜRKPATENT’tir. Bu kapsamda ulusal tasarım tescil başvuruları TÜRKPATENT’e yapılmaktadır. Tasarım tescil süreci kısaca aşağıdaki şekilde (Şekil 13.4) özetlenebilir:
Tasarım tescili ile bir ürünün veya nesnenin görünüm özellikleri koruma altına alınmaktadır. Tescilli tasarımların koruma süresi başvuru tarihinden itibaren 5 yıldır. Ancak bu süre, beşer yıllık dönemler halinde yenilenmek suretiyle 25 yıla kadar uzatılabilmektedir.
3.4. Coğrafi İşaret Tescil Süreci
Tescilli coğrafi işaretin ve geleneksel ürün adının şartları sağlayan herkes tarafından üretimi ve pazarlaması yapılabilse de tescil için başvuru hakkına herkes sahip değildir. Aşağıda sayılan gerçek veya tüzel kişiler, Coğrafi İşaret tescil başvurusunda bulunabilirler:
- Üretici grupları.
- Ürün veya ürünün kaynaklandığı coğrafi alanla ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları.
- Ürünle ilgili olarak kamu yararına çalışan veya üyelerinin ekonomik çıkarlarını korumaya yetkili dernekler, vakıflar ve kooperatifler.
- Ürünün tek bir üreticisi varsa, bu durumu ispat etmesi şartıyla ilgili üretici.
Coğrafi İşaret tescili kapsamında tescil edilemeyecek bazı adlar ve işaretler bulunmaktadır. Bu kapsamda aşağıda sayılanlar, Coğrafi İşaret olarak tescil edilemez:
- Menşe adı veya mahreç işareti tanımlarına uymayan adlar.
- Ürünlerin öz adı olmuş adlar.
- Ürünün gerçek kaynağı konusunda halkı yanıltabilecek olan bitki tür ve çeşitleri, hayvan ırkları veya benzeri adlar.
- Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı adlar.
- Yabancı ülke kaynaklı başvurularda kanunda belirtilen şartları taşıyan kişiler tarafından başvurusu yapılmış olmasına rağmen kendi ülkesinde korunmayan, koruması sona eren veya kullanılmayan adlar.
- Tescilli veya başvurusu yapılmış bir coğrafi işaret ile tamamen veya kısmen eş sesli olan ve tüketiciyi yanıltabilecek adlar.
Coğrafi İşaret tescili belirli bir süre için yapılmaz. Koruma süresi olmadığından diğer tescil korumalarında olduğu gibi koruma süresinin yenilenmesi süreci de bulunmamaktadır. Coğrafi işaret tescili ile ilgili ürünün kalitesinin korunması hedeflenmektedir. Bu nedenle, kişiye ya da kişilere tanınan bir hak olmanın ötesinde yöresel niteliğe sahiptir.